Giriş

Ceza hukuku, kamu düzenini koruma amacıyla devletin cezalandırma yetkisini düzenleyen bir hukuk dalıdır. Ancak her suçun kamu makamları tarafından re’sen (kendiliğinden) soruşturulması gerekmez. Bazı suçlar, ancak mağdurun şikâyeti üzerine soruşturulabilir. Bu tür suçlara şikâyete tabi suçlar denir. Bu yazıda, şikâyete tabi suçların hukuki dayanakları, hangi suçların bu kapsama girdiği, şikâyet süresi ve sonuçları detaylı şekilde ele alınacaktır.

Şikâyete Tabi Suç Nedir?

Türk Ceza Kanunu’na göre bazı suçların takibi, mağdurun veya zarar görenin şikâyet hakkını kullanmasına bağlıdır. Bu durumda savcılık, ancak bir şikâyet dilekçesi veya başvurusu üzerine soruşturma başlatabilir.

Şikâyet hakkı, mağdurun suçun soruşturulmasını isteyip istemediğine karar verme yetkisidir. Bu hak kullanıldığında kamu davası açılabilir, aksi halde kovuşturma yapılamaz.

Hukuki Dayanak:

• TCK m.73: Şikâyet Süresi, Şikâyetten Vazgeçme ve Sonuçları
• CMK m.158 ve m.160: Suçların Soruşturulması Usulü

Şikâyete Tabi Suçların Özellikleri

• Şikâyet olmazsa kamu davası açılamaz.
• Şikâyet hakkı, mağdura tanınmış özel bir takip yetkisidir.
• Şikâyet süresi genellikle 6 aydır. Bu süre, suçun ve failin öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
• Şikâyetten vazgeçme durumunda ceza yargılaması sona erer (istisnaları hariç).
• Bu suçlarda mağdur ile failin uzlaşması, ceza almadan süreci bitirebilir.

Şikâyete Tabi Suçlara Örnekler

Aşağıda, Türk Ceza Kanunu’na göre şikâyete tabi başlıca suçlar tablo halinde sunulmuştur:

Suç Türü	TCK Maddesi	Şikâyet Gerektirir mi?
Hakaret	TCK m.125	Evet
Tehdit (basit şekli)	TCK m.106	Evet
Kişilerin huzur ve sükûnunu bozma	TCK m.123	Evet
Özel hayatın gizliliğini ihlal	TCK m.134	Evet
Hırsızlık (aile içi – TCK m.167/1)	TCK m.141	Evet
Mala zarar verme (basit şekli)	TCK m.151	Evet
Konut dokunulmazlığını ihlal	TCK m.116	Evet
Cinsel taciz	TCK m.105	Evet
Güveni kötüye kullanma	TCK m.155	Evet
Dolandırıcılık (basit hali)	TCK m.157	Evet

Not: TCK’da belirtilen bazı suçlar yalnızca basit şekliyle şikâyete tabidir. Suçun nitelikli halleri ise re’sen soruşturulur.

Şikâyet Süresi ve Usulü

Şikâyet Süresi:

TCK m.73’e göre şikâyet süresi 6 aydır. Bu süre;

• Suçun işlendiği değil,
• Suçun ve failin öğrenildiği tarihten itibaren başlar.

Şikâyetin Yapılması:

• Yazılı veya sözlü olarak Cumhuriyet Savcılığına, Emniyet Müdürlüğü’ne, Jandarma Komutanlığı’na veya doğrudan mahkemeye yapılabilir.
• Kim tarafından şikâyet edildiği, açıkça belirtilmeli; olay anlatılmalı ve deliller sunulmalıdır.

Şikâyetten Vazgeçme

Mağdur, dava açılmadan önce ya da dava açıldıktan sonra şikâyetinden vazgeçebilir.

Durum	Sonuç
Dava açılmadan vazgeçme	Soruşturma sona erer
Dava açıldıktan sonra vazgeçme	Kamu davası düşer (şikâyete tabi ise)
Sanık birden fazla ise	Hepsi için vazgeçme gerekir
Vazgeçme beyanı geri alınabilir mi?	Hayır, şikâyetten vazgeçme kesindir

TCK m.73/4 gereği, şikâyetten vazgeçme mahkemeye veya savcılığa yapılmalı ve tutanağa geçirilmelidir.

Uzlaştırma Süreci ve Şikâyete Tabi Suçlar

Bazı şikâyete tabi suçlar uzlaştırma kapsamındadır. Bu durumda, Cumhuriyet Savcılığı önce taraflara uzlaşma önerir. Uzlaşma sağlanırsa dava açılmaz veya açılmış dava düşer.

Uzlaştırmaya Tabi Şikâyete Tabi Suçlara Örnekler:

• Basit tehdit (TCK m.106)
• Hakaret (TCK m.125)
• Mala zarar verme (TCK m.151)
• Dolandırıcılık (TCK m.157)
• Güveni kötüye kullanma (TCK m.155)

Uzlaşma, mağdurun zararının giderilmesi veya failin bazı yükümlülükleri üstlenmesi (özür, bağış, topluma yararlı hizmet) yoluyla gerçekleşebilir.

Re’sen Takip Edilen Suçlarla Farkı

Şikâyete tabi suçlar, mağdurun takdirine bağlı olarak soruşturulurken; re’sen takip edilen suçlarda mağdurun iradesine bakılmaksızın savcılık harekete geçer.

Kriter	Şikâyete Tabi Suçlar	Re’sen Takip Edilen Suçlar
Başlangıç şartı	Mağdurun şikâyeti gerekir	Şikâyet olmasa da savcı harekete geçer
Vazgeçme etkisi	Davayı sona erdirir	Vazgeçme davayı etkilemez
Ceza tehdidi	Genelde hafif/orta seviyelidir	Daha ağır ve toplumu ilgilendiren suçlar

Şikâyet Etmemenin Sonuçları

• 6 ay içinde şikâyet edilmezse, suç zaman aşımına uğrar.
• Savcılık re’sen işlem yapamaz.
• İleride bu konuda bir hak iddia edilemez.
• Örneğin; hakaret edilen kişi şikâyet hakkını kullanmazsa fail cezalandırılmaz.

Yargıtay İçtihatları

• Yargıtay 18. CD, “şikâyete tabi suçlarda şikâyet süresi kaçırılmışsa, re’sen soruşturma yapılamaz” ilkesini açıkça ortaya koymuştur.
• Yargıtay 4. CD, mağdurun sanığı tanımadığı durumlarda şikâyet süresinin faili öğrendiği tarihten başlayacağını vurgulamıştır.

Avukat Desteği Ne Zaman Gerekli?

Aşağıdaki durumlarda mutlaka bir ceza avukatı ile çalışılması önerilir:

• Hangi suçların şikâyete tabi olduğu konusunda tereddüt varsa,
• Şikâyet süresi dolup dolmadığı net değilse,
• Uzlaştırma süreci başlatılmak isteniyorsa,
• Şikâyetten vazgeçmenin hukuki sonuçları değerlendirilmek isteniyorsa.

Sonuç

Şikâyete tabi suçlar, Türk Ceza Hukuku’nun önemli bir konusudur. Bu suçlarda devletin cezalandırma mekanizması, mağdurun inisiyatifine bırakılmıştır. Hak kaybı yaşamamak için şikâyet süresi içinde başvuruda bulunulması ve sürecin dikkatle takip edilmesi gerekir. Şikâyet hakkı, doğru kullanıldığında etkin bir adalet aracına dönüşebilir.